Kleine dilemma's
In het dagelijks leven speelt ethiek een grotere rol dan je zou denken. Het zijn kleine maar wezenlijke dilemma's tussen botsende waarden. Neem nou de schoolkeuzes die ouders voor hun kinderen maken. Vaak onderwerp van discussie. Doe je er goed aan als je veel van je kind verwacht en het kind aanmoedigt om zo ver mogelijk te komen, of moet je het kind volgen en vooral willen dat het hier en nu vrolijk en gelukkig is?
Hoort muziekles bij de opvoeding? Moet je zoon de juf een handje geven omdat dat zo hoort of mag hij zijn grens aangeven en dat weigeren?
Een afweging tussen belangenBij ethische vragen gaat het erom dat er meerdere belangen spelen waarbij een keuze gemaakt moet worden en waarbij er dus altijd nadelen zijn. Zolang er mensen bestaan is er sprake geweest van zulke vraagstukken. De bijbel staat er al bol van.
In onze praktijk zien we bij Tara veel mensen worstelen met ethische vragen rond zwangerschap en geboorte. Die vragen komen er vooral bij kijken als het niet vanzelf gaat. Zo moet je bij lange IVF-trajecten een keuze maken tussen je (psychische) gezondheid en de tijd die jouw biologische klok je nog geeft. En als het niet lukt, overweeg je misschien om zwanger te worden met een donor of met hulp van een draagmoeder. Niet alleen komen er dan mensen bij met hun belangen, het plaatje voor het kind waarop gehoopt wordt ziet er dan ook heel anders uit. Om nog maar niet te denken over wat familie, vrienden en maatschappij daarvan allemaal vinden.
Verschillende ethische kijkhoeken
Over deze vragen kun je vanuit verschillende aanvliegroutes nadenken en dat doen we dan ook samen met de mensen die we spreken. Allereerst zijn er grof geschetst twee kanten van dezelfde medaille: het goede doen voor zoveel mogelijk mensen en het voorkomen van schade voor zoveel mogelijk mensen. Met onze cliënten bespreken we vaak vooraf allerlei mogelijke scenario’s. Dat is vaak best abstract, want je moet een moreel oordeel geven aan een situatie waarvan je misschien hoopt dat die zich voordoet, maar je weet het niet.
Het is een zich vaak breed vertakkende beslisboom waar mensen helemaal in kunnen verdwalen maar die ze ook niet over kunnen slaan. Als mijn zus voor mij een zwangerschap en bevalling wil gaan doen, wat betekent dat dan voor iedereen die erbij betrokken is? En wat als er iets misgaat in de zwangerschap, wie heeft dan de beslissingsbevoegdheid? Hoe gaan we hierover in gesprek? Kan ik wel nee zeggen tegen mijn zus en wil ik dat, en geeft dat schade aan onze relatie?
Maar ook het handelen vanuit intentie is een belangrijke stroming in de ethiek. Kant verwoordde dat in zijn plichtenethiek (deontologie) zo: ‘Handel zodanig dat je zou willen dat je stelregel verheven werd tot een natuurwet’. Je handelen heeft dan te maken met wie en wat jij wilt zijn en uitdragen. In ons geval met wat voor een vader of moeder je wilt zijn. Gelukkig is vandaag de dag eerlijkheid en openheid tegenover kinderen een belangrijke waarde en horen we steeds minder vaak dat ouders het beter vinden om de achtergrond en herkomst niet te bespreken. De maatschappelijke opinie laat dat ook niet meer toe doordat veel mensen die hebben geleden onder zulke geheimen zich in de media laten horen. Zij gaan vaak verder dan dat en vragen zich af of er wel zoiets bestaat als ethisch draagmoederschap. Of je wel moet willen dat een Scandinavische donor grote aantallen nageslacht heeft over de hele aardbol.
Net zoals Kierkegaard zei dat het leven achterwaarts wordt begrepen en voorwaarts wordt geleefd, geldt voor ethische vraagstukken rond zwangerschap en geboorte dat we pas achteraf zien wat besluiten voor effect hebben. Dat kan ook niet anders, want ongeboren kinderen kunnen per definitie niet zelf beslissen maar ervaren wel de gevolgen van die beslissingen. Pas vrij recent weten we dat fertiliteitsartsen in het verleden de ruimte hebben genomen om hun eigen genen te verspreiden. Vind je dat plastisch uitgedrukt? We hebben dit uit de mond van de betrokkenen zelf, en ook de kinderen hebben we gesproken.
